دوران بارداری حسّاس ترین بخش زندگی یک بانو است که برای پشت سر گذاشتن آن به خوبی باید آگاهی های لازم را کسب کرد.البته علاوه بر رعایت لقمه حلال و دوری از غذاهای شبهه ناک و هرآنچه در نطفه اثرگذار است، حداقل 6 ماه زمان لازم است تا اعتدال جسمی مورد نیاز برای باردار شدن کسب شود.امّا هدف ما در این مقاله فقط پرداختن به دوران 9 ماهه بارداری است و پیش از آن را به مقاله ای دیگر وامی گذاریم.

مطالب این مقاله را در سه بخش مطرح می کنیم:

الف)کارهایی که باید انجام شود

ب) پرهیزها

ج) نحوه مقابله با شایع ترین مشکلات و شکایات

قبل از ورود در بحث، مقدّمتاً در مورد افزایش وزن دوران بارداری باید بگوییم که سلامت جنین وابسته به دو عامل است:

1- وزن مادر در آغاز بارداری

2- روند وزن گیری در طول بارداری

هرگونه اختلال در این ها موجب تشکیل جفت کوچکتر و درنتیجه تأمین نشدن نیازهای جنین خواهد شد.برای محاسبه افزایش وزن طبیعی زنان باردار از شاخصی به نام BMI استفاده می شود که طریقه محاسبه آن بدین ترتیب می باشد: وزن (برحسب کیلوگرم) تقسیم بر مجذور قد (برحسب متر).

- اگر BMI آغاز بارداری کمتر از 19.8 است: افزایش وزن باید بین 12.5 تا 18 کیلوگرم باشد.

- اگر BMI آغاز بارداری بین 19.8 تا 26 است: افزایش وزن باید بین 11.5 تا 16 کیلوگرم باشد.

- اگر BMI آغاز بارداری بیشتر از 26 می باشد:  افزایش وزن باید در حد 6 کیلوگرم باشد.

- از این افزایش وزن در طول بارداری، 50% مربوط به مادر و 50% مربوط به جنین و ضمائم بارداری است.

- در سه ماهه اوّل، نیاز زن باردار به انرژی شبیه زنان غیر باردار است.ولی در سه ماهه دوم، روزانه به حدود 350 کیلوکالری انرژی بیشتر و در سه ماهه سوم به حدود 460 کیلوکالری انرژی بیشتر جهت رشد سریع جنین نیاز دارد.

- این افزایش نیاز فقط مربوط به انرژی نبوده و توجّه به منابع پروتئین و کلسیم مهم است.

- هم وزن گیری زیاد و هم کم آن خطرناک است و اعتدال در آن مطلوب می باشد.

الف) کارهایی که باید انجام شود:

1. به دست آوردن و حفظ لینت طبع: در سراسر دوران بارداری، باید لینت طبع وجود داشته باشد؛ یعنی با خوردن غذاهای مناسب، مایعات کافی و تحرّک لازم، از یبوست پیشگیری شود.بهترین خوراکی ها، غذاهای آبکی مثل سوپ هستند که حاوی روغنی مثل روغن زیتون باشند.استفاده از نان های سبوسدار، شیر، میوه ها و سبزی ها نیز با تأمین کردن مایعات و فیبر، باعث جلوگیری از یبوست می شوند.

2. افزایش تعداد وعده ها و کاهش حجم آنها: در طول بارداری باید تعداد وعده های غذایی زیاد شده و حجم هر وعده کاهش یابد. چون اوّلاً به علّت وجود جنین در رحم مادر، نیاز مادر افزایش پیدا کرده است. از طرفی هم زیاد خوردن در یک وعده، باعث پری معده و ایجاد احساس سنگینی و نفخ، فشار به رحم و مشکلات عدیده ای خواهد شد.

3. رعایت تنوّع غذایی: استمرار مصرف یک نوع غذا باعث بوجود آمدن کمبودهایی در بدن می شود.چون بدن انسان برای کسب انرژی به سه نوع درشت مغذّی یعنی کربوهیدراتها(قندها)، پروتئین ها و چربی ها احتیاج دارد و علاوه برآن نیازمند ریزمغذّی ها (ویتامین ها و املاح) می باشد؛ باید چهار گروه مواد غذایی در رژیم روزانه زن باردار گنجانده شود.این گروهها عبارتند از: نان و غلّات، میوه ها و سبزی ها، شیر و فرآورده های آن، گوشت و فرآورده های آن و جایگزین های آن (تخم مرغ، حبوبات و مغزها)

- نکته قابل توجّه: اگر درشت مغذّی ها به اندازه کافی تأمین نشود، انرژی کافی به بدن نرسیده و وزن گیری زن باردار دچار اختلال خواهد شد و خطراتی به همراه خواهد داشت.

- از گروه نان و غلّات، توصیه ما مصرف نان های سبوسدار و جوانه غلّات و حبوبات است و تا حدّ امکان باید غلّات بدون سبوس را کمتر مصرف کرد.

- روغن های نباتی (چه جامد، چه مایع و چه سرخ کردنی) باید کاهش یافته و روغن زیتون جایگزین شود.منابع خوب چربی مثل بادام، گردو، شیر، ماهی های بدون آلودگی فلزات سنگین و گوشت گوسفند نیز قابل مصرف می باشند.

- در مورد ریزمغذی ها، با سبک زندگی فعلی، نیاز زن باردار به آهن و اسیدفولیک از طریق غذاها تأمین نمی شود و نیازمند دریافت مکمّل هاست.در مورد سایر ویتامین ها و املاح نیز اگر از طریق رژیم غذایی تأمین نشود، علاوه بر وجود خطراتی برای جنین(از جمله رشد ناکافی جسمی و ذهنی)، از ذخایر بدن مادر کاسته شده و به زودی دچار بیماری خواهد شد.[مثلاً درصورت دریافت نکردن کافی کلسیم و ویتامین  D(از طریق شیر و قرارگیری در معرض نور خورشید) و در کنار آن پیاده روی برای جذب آن ها، کلسیم مورد نیاز جنین از اسکلت مادر برداشته شده و چند سال بعد از بارداری، ابتدا دردهای عضلانی و اسکلتی و سپس پوکی استخوان به سراغ مادر خواهد آمد.] در اینجا استفاده از مکمّل ها نیز سودی نخواهد بخشید.

- در مورد اسیدفولیک توصیه می شود برای پیشگیری از بروز نقایص لوله عصبی در نوزاد، از سنین باروری بطور مرتّب از سبزی های با برگ سبز تیره و مغزها استفاده شود.باید به تداخل جذب اسیدفولیک با داروهای ضدّتشنّج، قرص های پیشگیری از بارداری، بعضی آنتی بیوتیک ها و مصرف الکل و سیگار توجّه نمود.

- در مورد کلسیم و ویتامین D، مصرف روزانه شیر و خرما یا شیر و عسل و در کنار آن پیاده روی و در معرض آفتاب قرار گرفتن توصیه می شود.مصرف ماست که طبع سردی دارد، برای همه و در همه روزهای هفته قابل توصیه نیست.البته می توان آن را با خرما، شیره، عسل و یا مقدارکمی نعناع یا گلسرخ خشک اصلاح کرد.

بادام و انجیر نیز به عنوان تنقّلات، منبع غنی کلسیم هستند.کاله جوش هم یک غذای سنّتی ایرانی برای تأمین کلسیم می باشد.همچنین از انواع قلم ها می توان استفاده کرد.(در آب جوشانده شود و آب آن روی غذاها ریخته شود.) بهتر است در خورش ها و سایر غذاها یک قاشق غذاخوری عسل اضافه شود تا همراه آن ها پخته شود.

- آهن: غنی ترین منابع آن، گوشت ها هستند.البته گوشت گاو و گوساله، مرغ های هورمونی و فست فودها به علّت سودازایی قابل توصیه نیستند.آبگوشت با گوشت گوسفندی(به میزان کم و بدون افزودنی ها)، گوشت کبابی و آب ماهیچه را می توان مصرف کرد.ماهی که عاری از فلزّات سنگین مثل جیوه و سرب بوده و بخارپز شده باشد، هفته ای یکبار قابل مصرف است.

یک نکته بسیار مهم، عدم مصرف لبنیّات[مثل ماست و دوغ] همراه گوشت هاست.مصرف همزمان این دو مادّه غذایی باعث تداخل جذب آهن و کلسیم شده و نیز خون غیرمتعادلی در بدن تولید می کند؛ چون هضم هر دو دشوار است.

علاوه بر منابع حیوانی، سبزی های با برگ سبز تیره و نیز خشکبار، منبع آهن هستند که در کنار آن ها مصرف مقداری ویتامین C(آبلیموترش تازه، لیموشیرین و پرتقال) می تواند میزان جذب را افزایش دهد.ولی از مصرف چای و قهوه و شیر تا 3 ساعت بعد از مصرف منابع گیاهی آهن باید اجتناب کرد.مکمّل آهن را نیز می توان همراه غذا دریافت کرد و باید با فاصله از چای، قهوه و شیر باشد.

- یُد: کمبود آن باعث بروز عقب افتادگی ذهنی در نوزاد می شود.این ریزمغذّی در محصولات پرورش یافته در خاک های غنی، غذاهای دریایی و نمک یددار یافت می شود.نمک یددار را باید در آخر پخت به غذا اضافه کرد تا از بین نرود.محل نگهداری آن هم باید تاریک و به دور از نور و رطوبت باشد.یکی از مداخله کننده ها در جذب ید، مادّه ای به نام سیانات است که باید از دود سیگار(که حاوی سیانات است) به شدّت دوری کرد.افرادی که سابقه کم کاری تیروئید در خود یا خانواده درجه یک خود دارند، از مصرف خام شلغم، انواع کلم ها مثل کلم  پیچ، بروکلی، گل کلم و سویا و بادام زمینی پرهیز کنند.

- بعضی از غذاها که برای مادر و جنین بسیار مفیدند و برخی از آن ها در روایات نیز توصیه شده اند: سوپ های حاوی چربی، شربت عسل، گوشت برّه یکساله، بادام، انجیر و آلو، کاسنی، به شیرین، سیب و انار ملس، خرما و شیر، سویق، خربزه با پنیر(خربزه ناشتا باعث فلجی می شود)، تخم مرغ(عسلی، نه خیلی سفت و یا سرخکرده)، نان برشته سبوسدار، مویز، انگور، گلابی، سبزی های تازه، کندر(شبی به اندازه یک نخود، بادرنظر گرفتن مزاج مادر.)

4. داشتن فعّالیّت بدنی مناسب: باید از قبل از بارداری ورزش شروع شود و با شدّت متوسّط در طول بارداری ادامه یابد.بهترین ورزش ها در این دوران، پیاده روی آرام است که باید در محلی با تهویه مناسب صورت بگیرد.این ورزش ملایم فواید زیادی دارد؛ ازجمله: تناسب اندام بیشتر و پیشگیری از اضافه وزن زیاد و چاقی بعد از بارداری، پیشگیری از ( GDMدیابت بارداری)، کاهش استرس و آرامش بخشی، رفع بی اشتهایی و تهوّع بارداری که در قسمت آخر توضیح داده خواهد شد، تسهیل زایمان و....البته پرهیز از ورزش شدید و سنگین ضروری است.

5.داشتن آرامش روحی و روانی: آرامش مادر به شدّت روی جنین اثرگذار است و همه صفات و اخلاقیّات مادر به جنین منتقل می شود.بیشترین نقش را در این قسمت، همسر زن برعهده دارد که باید بیشتر کنار او بوده و تحت حمایت عاطفی خود قرار دهد.

- اُنس گرفتن زن باردار با تلاوت قرآن، دعا و ذکر بسیار در حفظ آرامش و رفع استرس و افسردگی حین و پس از بارداری مؤثر است.بانوانی که علاقمند به آشنایی با دستورالعمل های دینی در زمینه حفظ آرامش هستند، به کتاب «ریحانه بهشتی، نوشته سیما میخبر، انتشارات نورالزّهرا» مراجعه کنند.(در این کتاب برای هر ماه بارداری، دستورالعمل خاص غذایی، تلاوت قرآن و ذکر آورده شده است.)

- دوش گرفتن با آب ولرم به خاطر وجود تعریق و نیز ترشّحات زیاد، آرامش بخش می باشد.

6.استراحت کافی: اکثر زنان باردار به 8 ساعت خواب شب و اندکی استراحت پیش ازظهر(قیلوله) یا بعدازظهر احتیاج دارند.خواب صحیح، به پهلو خوابیدن است و برای جابجاشدن، ابتدا باید نشسته و سپس برگردید.از غلت زدن بپرهیزید که موجب پیچیدن بند ناف به دور جنین خواهد شد.خوابیدن به پشت نیز سبب چسبیدن رحم به ستون فقرات و فشارآمدن به بند ناف می شود که امکان پاره شدن آن پیش می آید.محیط خواب نیز باید به دور از نور، صدا و عوامل تنش زا باشد.

7. روغن مالی بدن: شب ها پیش از خواب باید شکم، کمر و لگن با روغن بادام شیرین یا کنجد یا بنفشه یا زیتون به آرامی مالش داده شود.این کار باعث افزایش رشد جنین، نرم شدن لگن(زایمان راحت و بدون خطر) و کاهش ترک های پوستی ناشی از افزایش سایز شکم می شود.

8. پوشاندن زیر دنده ها با پارچه ای نرم: این کار از اصابت سرما به رحم، کلیه ها و امعا پیشگیری کرده و موجب حفظ سلامت مادر می شود.(البته لباس خیلی تنگ که فشار بیاورد، ممنوع است.)

ب) پرهیزها:

1. یبوست

2. حمّام زیاد و زیاد ماندن در حمّام (باعث افزایش احتمال سقط جنین می شود.)

3. حرکات و ورزش های سنگین مثل رقصیدن و دویدن و پریدن از ارتفاع

4. نزدیکی زیاد، خصوصاً اوایل و اواخر حاملگی (بویژه در بارداری اوّل) [بعضی از حکما بطور کلّی در این دوران منع کرده اند.]

5. پرخوری و کم خوری

6. زمین خوردن و ضربه

7. غم واندوه بویژه قبل از 1.5 ماهگی و بعد از 8 ماهگی [زمانهایی که تعلّق جنین به رحم شدید نیست.]  

8. خوشحالی شدید، صداهای شدید(مثل موسیقی های بلند و تند بعضی مراسم ها) و بوهای شدید(بوی تند بعضی ادوکلن ها و عطرها)

9. نشاندن طفل دیگر بر شکم

10. برداشتن اشیای سنگین

11. برداشتن بار سنگین بر شکم یا پشت یا پهلو

12. فصد، اسهال، قی و حجامت(مگر درصورت ضرورت)

13. فریاد زدن

14. مالیدن روغن به سر

15. دویدن و کوبیدن اشیا به سرعت و قوّتی که جنین تکان بخورد.

16. نگاه کردن به صحنه ها و چهره های زشت و تحریک کننده

17. سیگار، الکل و داروها

18. لباس های تنگ و نیز زبر و خشن و کفش پاشنه بلند(به خاطر متورّم بودن قوزک پا توصیه می شود کفش را یک شماره بزرگتر انتخاب کنید.) [برای پیشگیری از کمردرد، از کفش هایی با پاشنه 3 سانتی متر(نه کمتر و نه بیشتر) استفاده کنید.]

19. مسافرت طولانی

20. تماس با افراد مبتلا به بیماریهای عفونی، رفت و آمد در اماکن عمومی و شلوغ و سربسته

21. خم شدن از کمر برای کار(به جای آن پاها را خم کنید و بر روی پا بنشینید.)

22. غذاهای یکنواخت، غذاهای مانده بخصوص گوشت ها و کنسروها، چای پررنگ و قهوه[کافئین زیاد از جفت رد شده و خطر سقط در سه ماهه اوّل بارداری را افزایش می دهد و نیز باعث طپش قلب مادر و جنین می شود.]، آب بسیار سرد یا بسیار گرم، یخ و موادی مانند بستنی و برفک، غذاهای پرچرب و سرخکردنی، غذاهای شور(مثل خیارشور، آجیل شور)، سوسیس و کالباس و پیتزا، نوشابه، گوجه فرنگی، سرکه، ماست ترش، غذای تند یا تلخ، غذاهای بسیار گرم یا بسیار سرد(هم دمایی و هم مزاجی)، افراط در برنج و نان سفید(بدون سبوس)، غذاهای نفّاخ(مثل لوبیا، باقلا، نخود و کرفس)، قاعده آورها یا تحریک کننده های شروع دوران قاعدگی(مثل لوبیا، نخود و کنجد).

- بسیاری از گیاهان و نیز بعضی از مواد غذایی مصرفی ما خاصیت قاعده آوری دارند و به اصطلاح مُدِرّ حیض هستند؛ پس چون رحم را تحریک کرده و جنین را به حرکت درمی آورند، مصرف آن ها در این دوران مجاز نیست. البته بعضی از آن ها با مصرف کم، این اثر را از خود نشان نمی دهند و تنها وقتی مضر هستند که به میزان زیاد و طولانی مدّت مصرف شوند. برخی نیز بسیار خطرناک و مُسقط جنین اند.

- موادّی که قاعده آورند و مصرف زیاد و طولانی مدّت آن ها خطرناک است: آواکادو، اسطوخدوس، انیسون، بابونه، بومادران، حنا، خارمریم، رازک، رازیانه، ریحان(اسانس آن بطور خوراکی یا موضعی مطلقاً ممنوع است.)، کتان، کرفس، ریشه گزنه، مریم گلی، همیشه بهار، ترخون، زنیان، کندر(البته همانطور که گفته شد به میزان کم و با توجه به مزاج مادر قابل مصرف است و زیادی آن خطرناک است و حتّی باعث زردی و بیش فعّالی نوزاد می شود.)، وانیل، پرسیاوش، خارخسک، دم اسب، شاهی، علف چشمه(بولاغ اوتی)، عنّاب.

- موادّی که باعث سقط جنین می شوند و بطور کلّی ممنوع می باشند: آویشن، اکلیل کوهی(رزماری)، جعفری(زیاد آن)، زعفران(زیاد آن)، آلوئه ورا(مصرف بیش از حد ژل آن یعنی روزانه 1 گرم به مدّت طولانی باعث سقط جنین و زایمان زودرس می شود.)، کرچک، گلرنگ، اسفند، پنیرباد، پونه(خیلی زیاد آن)، خشخاش، زیره سبز(پودر آن حداکثر تا 2 گرم در روز منعی ندارد.)، کافور، سرخدار، سیاه دانه، شاهدانه، نعناع گربه ای، هل، یونجه، برگ بو، جوز بویا، خردل سفید و سیاه، درمنه، سداب.

- موادّی که به علل دیگری ممنوعند: اوکالیپتوس، بارهنگ، پنج انگشت، جین سینگ، دارچین، کاکل ذرّت، برگ سنا، گل ختمی، فلفل، دانه هویج، آنغوزه، تاجریزی پیچ، تاجریزی سیاه، چای کوهی، سیاه توسه، گل حسرت(سورنجان)، هلیله ها، بسفایج.

- موادّی که بهتر است مصرف نشوند: زنجفیل(کمش مجاز است)، شاتره، شنبلیله، شیرین بیان، باباآدم، زرشک، بادنجان(حساسیت زاست)، زوفا، آناناس(اگر خواستند خیلی کم می توانند بخورند)، بنفشه(استفاده از روغن آن برای ماساژ منعی ندارد.)

- موادّی که می توان مصرف کرد: اسفرزه(با مقادیر زیاد آب، ملیّن است)، بادام(روغن بادام شیرین ملیّن مناسبی می باشد)، بادام زمینی(در کسی که حساسیت ندارد)، بادرنجبویه(مقوّی رحم و اعصاب)، بهارنارنج(آرام بخش)، پنیرک(مقوّی رحم)، زردآلو، زردچوبه(مقوّی رحم)، زیتون رسیده(ملیّن)، سنبل الطیب(آرام بخش)، سویا، قاصدک، گل ساعتی(آرام بخش، رفع کننده مشکلات بدخوابی و بی خوابی)، گل گاوزبان(مقوّی اعصاب و مسکّن)، باریجه(تقویت کننده رحم)، گیاه مسواک(در بعضی دهانشویه ها به کار رفته است)، گلسرخ(ضد افسردگی)، آلو(ملیّن)، اسفناج(ملیّن)، انبه(قابض)، به لیمو، بیدمشک(آرام بخش)، پسته، توت سیاه و سفید(سرشار از آنتی اکسیدان و ضدسرطان)، خرفه، خیار، سه پستان، سماق، سنجد، شکر تیغال، شلغم، شوید، شیرخشت(ملیّن).

- البته باید گفته شود که قابل مصرف بودن موارد بالا به این معنی نیست که همه و به هرمیزان که تمایل دارند، می توانند مصرف کنند؛ بلکه باید با کارشناس مشورت کنند.

ج) شکایات شایع:

1. یبوست: به علّت فشارآوردن رحم به روده ها و از طرفی نداشتن فعّالیّت بدنی کافی، دریافت نکردن مایعات مناسب و فیبر ایجاد می شود. برای رفع آن اوّلاً فعالیت مناسب مثل پیاده روی آرام و سپس دریافت مایعات کافی و منابع فیبر از جمله نان های سبوسدار، میوه و سبزی، انجیر و آلو و روغن زیتون توصیه می شود. در صورت وجود یبوست شدید باید از ملیّن ها استفاده کرد؛ ولی استفاده از مسهل ها جایز نیست(چون رحم را تحریک کرده و خطر سقط هست).

ملیّنات مناسب: شیرخشت، ترنجبین با گلاب، مغز فلوس چرب شده با روغن بادام، گلسرخ خوابانده در گلاب.

2. حالت تهوّع و استفراغ: علّت آن دفع نشدن خون طمثی و تجمّع مواد زائد در معده است که اکثر بارداران آن را تجربه می کنند و معمولاً تا ماه چهارم ادامه دارد و صبح ها رخ می دهد. اوّلاً باید تعداد وعده های غذایی را زیاد کرده و از 3 به 5-4 وعده برسانید و از بوی شدید و تند غذا، سرخکردنی ها، ادویه زیاد، گرسنگی طولانی و مایعات همراه غذا پرهیز کنید. از درهم خوری نیز اجتناب کرده و غذا را آرام آرام خورده و بعد از آن استراحت کنید.

راهکار دارویی ساده:

- بِهْ را در فویل پیچیده، در فر پخته و بعد از غذا میزان کمی از آن را میل کنید.

- دانه انار را با ساییده برگ نعناع بصورت قرص درآورده و در دهان نگه دارید.

- اگر بسیار شدید است و استفراغ وجود دارد، باید مادّه را خارج کرد: تخم ترب و تخم شوید را با آب جوشانده و بصورت نیم گرم میل کنید تا قی کرده و مواد فاسد خارج شود (بعد از غذا و به شرطی که قی کردن آسان باشد) یا 1 گرم تخم ترب + 2 گرم تخم شوید را نرم کوبیده و در رب انار حل کرده و روزی 3 قاشق مرباخوری از آن بخورید.

- تدابیر دیگر: ماساژ دائم دست و پاها (برای تحلیل اخلاط فاسد و انحراف مسیر آن ها)، پیاده روی آرام.

3. ویار (میل به مواد غیرطبیعی): معمولاً در حمل دختر اتّفاق می افتد و با بزرگ شدن جنین، خودبخود از بین می رود. اگر خیلی شدید است، گلنگبین(ترکیب گلسرخ و عسل بصورت مربّا) برای تخلیه معده استفاده  شود و سپس شربت غوره با عسل یا سیب و بِهْ سرشته شده با عسل.

4. بی اشتهایی: ابتدا باید غذاهای خیلی شیرین و خیلی چرب حذف شوند. سپس پیاده روی ملایم انجام شده و دست و پاها ماساژ داده شوند که در برانگیختن اشتها، بسیار مؤثر است. اگر خیلی شدید است، باید معده تخلیه شود و همانطور که در بالا گفته شد، گلنگبین و سپس ترش مزه های مناسبی مثل رب غوره و شربت غوره که با عسل می سازند، خورده شود.

5. سوزش سردل: به علل هورمونی، افزایش حجم رحم، رشد جنین و فشار آن به معده، اسید معده به مری بازگشته و باعث بروز این حالت می شود. برای رفع آن ابتدا باید حجم وعده های غذایی را کاهش داد. به جای سرخکردنی ها، از غذاهای آب پز و بخارپز استفاده کنید. غذا را خوب جویده و با آرامش میل کنید. بعد از غذا اندکی پیاده روی آرام توصیه می شود. مصرف شکلات، قهوه، چای، نوشابه های گازدار و سایر نوشیدنی های حاوی کافئین به علّت اثر تحریکی بر دهانه معده باید حذف شوند. از مصرف سرکه و ترشی ها همراه غذا یا سالاد اجتناب کنید. بعد از غذا از دراز کشیدن و خم  شدن به جلو پرهیز کنید و در زمان استراحت، سر را بالاتر از سطح بدن قرار دهید.

6. نفخ، درد و ورم معده: برای رفع آن 4 کار باید انجام شود:

1- ازمصرف غذاهای با طبع سرد و نیز مایعات همراه غذا پرهیز شود.

2- حجم هر وعده غذایی کاهش یابد و غذا خوب جویده شود.

3- فعالیت متعادلی مثل پیاده روی انجام شود. (با این کار ریاح و بادها تحلیل می روند.)

4- از معاجین و سفوف گرم استفاده شود.(مثلاً اندکی عرق نعناع بعد از غذا میل شود یا مقدار مساوی زیره و نبات و هل را آسیاب کرده و بعد از هر وعده غذا 1 قاشق چایخوری قورت داده شود یا زیره را به مدّت 4 ساعت در سرکه خیس کرده، سپس بو داده و با مقدار برابر کندر و مرزه مخلوط کرده و بعد از غذا به میزان خیلی کم میل شود.)

7. خفقان و توحّش(طپش قلب، ترس، احساس خفگی): اکثراً ناشی از وجود خلطی مزاحم در دهانه معده است که بخارات آن به قلب می رسد و جرعه جرعه نوشیدن آب گرم، آن را به پایین سوق داده و این حالت را از بین می برد. داروی مؤثر برای آن، دم کرده گاوزبان و گلاب و دارچین است: 1 قاشق غذاخوری گاوزبان + 1 تکه چوب دارچین + 2/1 استکان گلاب + 1 لیوان آبجوش(به مدّت 10 دقیقه دم بکشد و به همراه کمی آب لیموترش تازه و کمی نبات، جرعه جرعه میل شود.)

در کنار آن، پیاده روی آرام نیز توصیه می شود و اگر برطرف نشد، به معالجه قلب پرداخته و به متخصّص مربوطه مراجعه کنید.

8. اِدِم(ورم پشت پا): در اکثر زنان باردار، ورم مختصری در ساق و قوزک پا دیده می شود که نتیجه فشار رحم و محتویات آن بر وریدهای لگنی و مختل شدن بازگشت وریدی خون از پاهاست. این عارضه بیشتر در حمل دختر رخ می دهد که بعد از زایمان بهبود می یابد؛ ولی به هرحال رعایت این توصیه ها ضروری است: محدود کردن مصرف نمک و غذاهای شور، پرهیز از اضافه کردن نمک به غذاها، پرهیز از ایستادن به مدّت طولانی و یا نشستن روی صندلی با پاهای آویزان.

- در طول روز، 5-4 بار دراز کشیدن به پهلو (خصوصاً پهلوی چپ) باعث خونرسانی بهتر به اعضای لگنی ازجمله رحم و جنین و نیز پاها می شود. درضمن قرار دادن پاها در سطحی بالاتر از بدن(مثلاً روی بالش) باعث می شود تا خون برگردد.

- ضمادکردن بعضی داروها نیز برای رفع این ورم مناسب است: برگ کلم پخته، شوید کوبیده شده با سرکه، مالیدن روغن گل با سرکه، مالیدن نمک با سرکه.

نکته مهم: اگر این ورم همراه افزایش فشارخون بوده و بعد از هفته بیستم بارداری رخ داد، باید به وجود پره اکلامپسی شک و به پزشک مراجعه کرد.

9. پره اکلامپسی و  اکلامپسی: پرفشاری خون و وجود پروتئین در ادرار و ادم یا ورم بعد از هفته بیستم را گویند. این عارضه اغلب در اولین بارداری و در سنین زیر 20 یا بالای 35 سال رخ می دهد و چاقی از عوامل خطر آن است. اکلامپسی اضافه شدن تشنّج به موارد بالاست که باعث بروز صدمات جبران ناپذیری می شود، لذا در بروز موارد فوق باید در اسرع وقت به متخصص زنان مراجعه شود و در صورت لزوم بیمار سریعاً بستری گردد.

10. کشیدگی عضلات شکم و پشت و درد کمر و لگن: علّت آن امتلا (پری) بدن و وجود ریاح است که تحلیل نرفته اند. پس قدم اوّل تقلیل(کاهش) غذا و افزایش فعالیت است تا خلط ها در بدن تحلیل روند. بعد از آن باید عضلات پشت، گردن، کتف، بازو و لگن با روغن های مناسب مثل زیتون، گلسرخ، کنجد و بادام مالش داده شود. همچنین می توان نمک را داغ کرده و داخل کیسه ای پارچه ای کرده و روی محل درد گذاشت.

- نحوه صحیح نشستن و برخاستن باید رعایت شود و هنگام نشستن، یک بالش در پشت قرار داده شود.

- همچنین باید به کمبود ریزمغذّی هایی ازجمله کلسیم، ویتامین D و منیزیم در رژیم غذایی توجّه کرد. منابع آن ها شیر و لبنیات، سبزی و میوه ها، مغزها و آفتاب است.

11. آنمی(کم خونی): به دریافت گوشت ها، حبوبات، سبزی های با برگ سبز تیره، مغزها، خشکبار، کشمش، خرما و منابع ویتامین C توجّه شود.

- از مصرف چای و قهوه و دم کرده های گیاهی قبل و بعد از غذا پرهیز شود.

- مکمّل آهن از شروع هفته 16 بارداری تا 3 ماه بعد از زایمان  بطور منظّم و روزانه مصرف شود.

- تا حدّ توان از ظروف آلومینیومی کمتر استفاده شود.(زیرا یون آلومینیوم از طریق ظرف وارد غذا و سپس جذب بدن شده و با آهن تداخل ایجاد می کند. همین طور باعث بروز مشکلات حافظه و ...می شود.)

- درصورت نیاز از آب آهن تاب استفاده شود.

12. دیابت بارداری(GDM) : رژیم غذایی بطور دقیق باید توسّط متخصّص تغذیه تنظیم شود.

- غذاها را با حجم کم و در 5 وعده میل کنید.

- مصرف روزانه فیبر داشته باشید.

- تا حد امکان از مصرف قندهای ساده(مثل قند و شکر، شکلات، شیرینی، برنج و نان سفید، آبمیوه های صنعتی و....) پرهیز کنید و قندهای پیچیده(مانند غلّات سبوسدار، میوه و سبزی، جوانه ها) را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

- بعد از غذا اندکی پیاده روی آرام داشته باشید تا قند خونتان به سرعت افزایش نیابد.

- قند خون خود را بصورت هفتگی کنترل کنید.

- مبتلایان به دیابت باید حداکثر 9 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند.

13. عفونت های ادراری: پرهیز از مواد غذایی محرّک (ادویه ها، فرآورده های گوشتی نمک سود بویژه سوسیس و کالباس، سیرابی، گوشت های کنسروشده و صنعتی، مواد غذایی گوگرددار مانند مارچوبه، تربچه، سیر و پیاز، نوشیدنی های حاوی ترکیبات گزانتیک مثل قهوه)

- مصرف اسیدی کننده های ادرار(مانند گوشت لخم، ماهی، تخم مرغ، پنیر، برنج و نان)

- مصرف روزانه مایعات کافی برای شست وشوی مجاری ادراری.

14. خونریزی: باید سریعاً برای درمان اقدام شود. مقداری عدس، گلنار، پوست انار، مازو و بلوط را در آب بجوشانند، صاف کرده و آبزن کنند.(در آن بنشینند تا با خاصیت قبض این داروها، خونریزی بند بیاید.) همچنین می توان مازو، گلنار، پوست انار و انجیر خشک را با کمی سرکه مخلوط کرده و بر ناحیه عانه طلا کنند.(بصورت خمیر بچسبانند.)

احتیاط: خونریزی در هر ماهی باید جدی گرفته شود و حتما به متخصص مراجعه شود و در صورت جدی نبودن از موارد فوق استفاده گردد. خونریزی اولین علت مرگ مادران حامله است.

15. ضایعات پوستی و مخاطی در ناحیه فَرْج: می تواند با خارش یا بدون آن، در داخل یا بیرون فرج باشد. برای رفع آن از چسباندن خمیر مخلوط گل سرشوی و لعاب گل ختمی بر ظاهر فرج استفاده کنند. همچنین آبزن با آب برگ کاسنی یا آب هندوانه مناسب است.

توصیه های مخصوص ماه نهم بارداری جهت تسهیل زایمان:

1- خوردن روزانه 9 گرم روغن بادام شیرین بصورت ناشتا؛ درصورتی که یبوست شدید دارید.

2- نوشیدن روزانه شیر گاو برحسب تحمّل.

3- پرهیز از چیزهای ترش و قابض(ایجادکننده یبوست) و غلیظ(دیرهضم)

4- تناول اغذیه چرب و حلوای پخته شده با روغن بادام.

5- استحمام بیشتر(ولی نه طولانی) و بعد از خارج شدن، روغن مالی شکم و پشت با روغن شوید، کنجد یا بابونه.

6- استشمام بوهای خوش.

7- استفاده از آبزن حاوی جوشانده کلم، شنبلیله، شوید، تخم کلم و تخم کتان.

8- استفاده از مرهم های لعاب دار سست کننده مثل بذر کتان بر روی واژن.

9- در روزهای آخر، بالارفتن از نردبان و صندلی و فعالیت های سنگین، خطرناک بوده و ممنوع است.

10- در روزهای آخر، حجم رحم و اندازه جنین به حداکثر میزان خود رسیده و به روده ها فشار آمده و یبوست تشدید می شود، پس باید دریافت آب سبزی ها و میوه های تازه و آب معمولی افزایش یابد.

- اگر سابقه زایمان سخت  داشته اید و یا اقوام درجه یک چنین سابقه ای داشته اند: صبح ناشتا لعاب به دانه و یا بذرکتان بخورید. صبح ناشتا در روزی که درد زایمان شروع می شود، آب شنبلیله بنوشید. از سبزی های ملیّن و گوشت های چرب استفاده کرده و از غذاهای خشک و یبوست آور پرهیز کنید. دود مُشک و چیزهای خوشبو به واژن بدهید.

- البته استفاده از عطر در زمان زایمان ممنوع می باشد؛ چون باعث حرکت رحم به طرف بالای بدن می شود؛ درحالیکه باید به طرف پایین بیاید.

- ماه آخر و بویژه هفته آخر بسیار مهم بوده و تدابیر متفاوتی بسته به نوع زایمان دارد: اگر قرار است زایمان طبیعی صورت بگیرد، باید فعالیت منظم در طول بارداری انجام شده و در روزهای آخر، میزان آن را زیاد کرده و حتّی پیاده روی را به 4-3 ساعت در روز رساند. این فعالیت جسمی باعث باز و نرم شدن دهانه رحم و تسهیل زایمان می شود. امّا اگر قرار است سزارین صورت بگیرد، استراحت بیشتری نیاز است تا در روز موعود(معمولاً 38 هفته و 6 روز)، زایمان راحت و بی دردسر انجام شود و مجبور نباشید بطور اورژانسی به بیمارستان مراجعه کنید.

«به امید داشتن فرزندانی سالم و صالح»

تهیه کننده: محمد احمدی، کارشناس ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، با همکاری احسان انصاری