تعریف یبوست در طبّ جدید

طبّ جدید، اغلب، یبوست را به صورت فردی تعریف می کند؛ به این معنا که اگر فرد، چند روز یک بار هم اجابت مزاج داشته باشد؛ در صورتی که مشکلی با وضعیت اجابت مزاج خود نداشته باشد؛ یبوست ندارد!

مثلاً به این جملات دقت کنید:

 

«یبوست برای افراد مختلف، معنای متفاوتی دارد. طبق بررسی های انجام شده، بعضی از افراد هر شش تا دوازده روز و آن هم با کمک مسهل های قوی اجابت مزاج دارند و حتی این مساله را به عنوان امری طبیعی پذیرفته اند. فعالیت و حرکت روده برای دفع، به میزان سلامتی افراد بستگی دارد. برای بعضی از افراد، حرکت روده و اجابت مزاج، هر دو روز یک بار، طبیعی است؛ درحالی که فرد دیگری ممکن است روزانه سه بار و حتّی بیشتر دفع انجام دهد و هر دوی آنها کاملاً سالم باشند.»

آنچه که در کتب معتبر پزشکی، به عنوان تعریف یبوست پذیرفته شده است این است که:

«کسی که دفع سخت و طولانی داشته باشد یا احساس دفع ناکافی کند یا کم‌تر از سه بار در هفته دفع داشته باشد؛ یبوست دارد. برای آن که بگوییم شخصی مبتلا به یبوست است؛ باید 2 یا بیش‌تر از نشانه‌های زیر را حداقل به مدت 3 ماه داشته باشد:

الف) زور زدن بیش از حد در حین اجابت مزاج.

ب) مدفوع سفت و خشک.

ج) احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج.

د) دو بار یا کمتر عمل دفع در هفته.

نتیجه این تعریف هم واضح است. مثلاً اگر کسی یک بار در هفته اجابت مزاج داشته باشد؛ اما مدفوع وی نرم باشد و به راحتی تخلیه شود و بعد از تخلیه، احساس راحتی بکند؛ دچار یبوست نیست! بدیهی است که این تعاریف از منظر طبّ سنتی پذیرفته نیستند.

اجابت مزاج مطلوب از دیدگاه طبّ سنّتی

در تعریف یبوست باید به 4 عامل توجه کرد:

1- تعداد دفعات دفع مدفوع.

2- کیفیت دفع.

3- قوام مدفوع.

4- حجم و جرم مدفوع.

ابن سینا اعتقاد دارد که به ازای مصرف هر وعده غذایی، شکم باید یک بار کار کند؛ به این ترتیب؛ در روزگار ما که مردم 3 وعده غذا مصرف می کنند؛ باید 3 بار هم دفع مدفوع داشته باشند؛ اما این تعریف، در عمل، برای اکثر مردم این دوره و زمانه، یک ایده آل است که دسترسی به آن چندان آسان نیست. به همین جهت ما با اجازه جناب ابن سینا عملاً می پذیریم که روزانه یک بار دفع مدفوع، حداقّل آن چیزی است که می توان از یک فرد سالم با رژیم غذایی امروزی انتظار داشت؛ اما به شرطی که عوامل بعدی نیز فراهم باشد.

 

به زبان ساده، دفع مطلوب، دفعی است که به آسانی و بدون هر گونه درد و ناراحتی انجام شود و پس از آن، شخص، احساس سبکی، راحتی و خالی بودن روده ها را تجربه کند. پس از حصول این دو شرط، نوبت شرط سوم و چهارم است؛ به این معنا که قوام مدفوع نیز نه زیاد سفت باشد و نه زیاد شل؛ و به لحاظ وزنی نیز تقریبا معادل غذای مصرف شده باشد. بنابراین تعریف نهایی قابل قبول برای این که بپذیریم کسی یبوست ندارد این است که حداقل روزی یک بار، آنهم به آسانی، دفع مدفوعی با قوام و حجم متناسب داشته باشد.

نکته: گاهی ظاهرا تمام شروط فوق، محقّق است امّا فرد مجبور است روزی 7-6 بار به دستشویی برود تا راحت بشود! به عبارت دیگر، میزان دفع مدفوع در هر بار، کم است-اگرچه میزان کلّی آن طبیعی است- از نظر ما، این حالت نیز نوعی یبوست یا اختلال دفع مدفوع محسوب می شود.

حکایت موش و مرگ موش و باقی ماجرا

موش، متاسّفانه جانور باهوشی است و این هوش، مبارزه با او را هم سخت می کند. برای مثال اگر یک سمّ سریع الاثر را برای معدوم کردن موش ها به کار ببریم، سایر موش ها از فاصله کم بین خوردن سم تا مردن رفقایشان، متوجّه ارتباط این خوردن و آن مردن می شوند و لذا بقیه از خوردن آن خودداری می کنند و به این ترتیب، اقدامات شهرداری محترم بدون اثر می ماند. به همین جهت هم برای این کار از سموم دارای اثر کند استفاده می کنند؛ به این ترتیب که بین زمانی که موش، سم را می خورد تا زمانی که می میرد چند روزی فاصله بیفتد تا بقیه موش ها نفهمند که مردن رفیقشان مربوط به آن غذایی است که چند روز پیش خورده است.

 

عجیب است که ما انسان ها نیز در مورد برخورد با اسهال و یبوست – و بسیاری از پدیده های مشابه – مانند موش ها عمل می کنیم؛ به این معنا که در مورد اسهال، از آنجا که پر سر و صداست و اگر بخواهد انسانی را تلف کند در عرض چند روز کار او را یکسره می کند؛ انواع برنامه های جهانی و منطقه ای و کشوری را با هزینه های گزاف اجرا می کنیم؛ ولی در مورد یبوست که آرام و بدون سر و صدا عمر بسیاری از انسان ها را کوتاه می کند و زمینه ساز اغلب بیماری ها – از جمله انواع سرطان ها – می شود، هیچ نگرانی نداریم. ظاهراً ما هم مثل موش ها متوجّه ارتباط بین یبوست و این همه عارضه و مرگ و میر نمی شویم. امّا مطمین باشید که یبوست، هزاران بار کشنده تر از اسهال است.

 

چرا یبوست این قدر خطرناک است؟

پاسخ این سوال چندان پیچیده نیست. یبوست برای بدن به مانند یک بحران دفع زباله است. بدن از راه های مختلفی اقدام به بیرون ریختن مواد زاید از درون خود می کند. ساده ترین این راه ها، دفع مدفوع و ادرار، تعریق، تنفّس و … هستند. در این بین، دفع مدفوع از راه روده معمولاً عهده دار دفع خطرناک ترین موادّ زاید از بدن است. موادّ دفعی روده ها معمولاً به قدری خطرناک هستند که در آموزه های عملی طبّ اسلامی و طبّ سنّتی ایران، تدابیر مختلفی اندیشیده شده است که انسان حتّی در معرض بخارات متصاعد شده از آنها نیز قرار نگیرد. (مثل استحباب پوشاندن سر در توالت و …). حالا فکرش را بکنید که این مواد؛ با این درجه از سمّیت به جای آن که از بدن بیرون بروند، در بدن باقی بمانند و از طریق سیستم بازجذب قوی روده، مجدّداً به داخل بدن برگردند.

 

طبیعی است که در این حالت، بدن دربه در به دنبال راهی می گردد که هر طور شده این مواد را بیرون بریزد. با توجّه به اشکال موجود در راه اصلی(یعنی روده)، گاهی این مواد از طریق پوست شروع به دفع می کنند که حاصل آن بروز انواع بیماری های پوستی مثل اگزما و کهیر است. اگر بدن راه ریه را انتخاب کند، می توان شاهد بروز آسم، برونشیت، تنگی نفس و مانند آنها بود. به همین ترتیب، بدن هر راهی که برای دفع این مواد انتخاب کند، منجر به بروز بیماری جدیدی خواهد شد. اگر به هر دلیل این راه های غیرعادی دفع هم برای بدن قابل استفاده نباشند؛ این مواد در مناطق مختلف بدن رسوب می کنند و انواع بیماری ها را به وجود می آورند که اقسام تومورهای خوش خیم و بدخیم یکی از آنها می باشند.