راه کارهای عملی و کاربردی مزاج شناسی؛1/7 

آزمون های مزاج شناسی

مزاج شناسی کاربردی

از آن چه در قسمت های قبل بیان شد تصویری کلّی و اوّلیه از مزاج شناسی حاصل می شود که در صورت ممارست و تمرین، کم کم به مهارت هایی عملی تبدیل خواهند شد. درواقع، بهترین راه شناخت مزاج انسان ها، تداوم نگرش مزاج شناسانه به پدیده هاست. کسی که عادت می کند در پس هر اتفاق جسمی، روحی و یا طبیعی به دنبال دلیلی مبتنی بر مزاج شخص یا اشیاء باشد، پس از مدّتی ملکه ای را در وجودش خواهد یافت که مطابق آن، تفسیر مزاج شناسانه هر پدیده ای، بدون زحمت زیاد در فکرش شکل خواهد گرفت و این بهترین راه تسلّط بر علم فخیم مزاج شناسی است.

در کنار این راه کار اصلی، روش های دیگری برای آسان سازی این علم برای عموم ابداع شده است تا ایشان بتوانند به صورتی کاربردی از این علم بهره بگیرند. در این مقاله به برخی از این موارد اشاره خواهد شد.

الف- معیارهای کاربردی

در کتب طبّ سنّتی ده معیار عمومی برای تشخیص مزاج مورد بحث قرار می گیرند که در این جا آنها را ذکر می کنیم. این 10 معیار، معیارهایی عمومی تر و ساده ترند و بحث مفصّل در مورد معیارهای تخصّصی تر مانند نبض از حیطه این بحث خارجند.

مجدّدا تذکّر می دهیم که ممکن است بر اساس دلایل مختلف افراد دچار غلبه خلط و سوء مزاج باشد، لذا برای تشخیص مزاج جبلی یک فرد بهتر است حالات و علائم تشخیص مزاج در سنین پائین تر مورد بررسی قرار گیرد که یکی از بهترین راه های آن پرسش از پدر و مادر در مورد خصوصیات دوران کودکی شخص است.

مثلا ممکن است خانمی دارای مزاج جبلی گرم و تر باشد ولی بعد از بارداری جنین دختر و زایمان به روش سزارین دچار غلبه سردی شود. این شخص از ویژگی های قبل از بارداری خود می تواند پی به مزاج جبلی خویش ببرد و از تغییراتی که در بدنش به وجود آمده،  پی به نوع خلطی که به غلبه آن دچار شده است برده بر اساس نوع سوء مزاج، تدابیر مربوطه را برای رسیدن به اعتدال انجام دهد.

همچنین ممکن است خلطی دارای مزاج متفاوت با مزاج جبلی فرد تنها بر یکی از اعضای بدن غلبه نماید. مثلاً فردی دارای مزاج جبلی گرم و خشک، ممکن است دارای غلبه بلغم در سر(مثل بعضی انواع سینوزیت) یا مفاصل(مثل برخی انواع روماتیسم) گردد.

عناوین معیارها

1- ملمس(لمس)

2- گوشت وچربی

3- رنگ پوست بدن

4- مو

5- هیأت وشکل اعضاء

6- سرعت انفعال اعضاء

7- خواب و بیداری

8- کلیه افعال بدن(دلائل افعال)

9- کیفیت دفع فضولات بدن

10-  انفعالات نفسانی

شرح موارد ده گانه

1-  ملمس:یعنی آن چه که در لمس بدن و پوست شخص بروز دارد. برای تشخیص دقیق، فرد معاینه کننده یا باید معتدل المزاج باشد یا آن که توجّه دقیق به وضعیت مزاجی خودش داشته باشد. مثلا یک فرد صفراوی در لمس پوست یک فرد دموی ممکن است احساس خنکی داشته باشد درحالی که این مساله نسبی است و درواقع، آن فرد دموی، گرم مزاج است نه سردمزاج و تنها نسبت به شخص معاینه کننده خنک تر است.

اگر فرد معتدل المزاج در لمس، پوست فرد را:

- گرم احساس کند، این فرد گرم مزاج است.

- سرد احساس کند، این فرد سرد مزاج است.

- اگر در لمس آن را نرمتر از حد طبیعی بیابد، دلالت بر رطوبت مزاج می کند.

- اگر در لمس آن را سفت تر از حد طبیعی بیابد، دلالت بر خشکی مزاج دارد.

نکته مهم در مورد این معیار آن است که فرد معاینه کننده باید توجّه ویژه ای به وضعیت آب و هوایی منطقه و حتّی فصل نیز داشته باشد چراکه این موارد هم تاثیر واضحی بر نتیجه معاینه او از فرد معاینه شونده می گذارند

2-گوشت و چربی:

اگر فرد فربه باشد اما غلبه واضح در بدن او با گوشت(عضله) باشد، دلالت بر گرمی و تری او دارد و اگر غلبه با چربی باشد، دلالت بر سردی  و تری او دارد.

اگر شخص، لاغر و کم چربی باشد ولی عضلات او به خوبی به چشم بیایند؛ گرم وخشک است و اگر از چربی و عضله، هردو، بی بهره باشد سرد و خشک است.

3-  رنگ پوست بدن:

سفیدی پوست بدن:نشانه کم خونی و مزاج، کمی مایل به سردی می باشد.

رنگ گچی: سردی و تری(بلغم) را می رساند.

زردی پوست:نشانه صفرا (گرمی وخشکی) است.

رنگ زرد کمی مایل به قرمزی:نشانه وجود خون غیر طبیعی در بدن است.

قرمزی پوست بدن: نشان از گرمی و پر خونی دارد.

تیرگی پوست: نشانه خون غیر تمیز و استعداد غلبه سودا است.

رنگ بادنجانی کدر(کمودت): نشانه خشکی و سردی (سودا) است.

4- مو:

یکی از فضولات بدن است که نوع کیفیت و حالات آن برای شناسایی نوع مزاج به عنوان یک معیار مورد استفاده قرار

می گیرد:

الف)سرعت رشد مو:

اگر سرعت رشد مو زیاد باشد، نشانه گرمی مزاج است.

اگر سرعت رشد مو کم باشد، نشانه سردی مزاج است.

اگر رشد مو خیلی خیلی سریع باشد، دلیل گرمی و خشکی مزاج است.

ب) پر مویی یا کم مویی بدن:

پر مویی بدن، دلیل گرمی مزاج است.

کم مویی بدن، دلیل سردی مزاج است.

ج) نازکی و کلفتی مو:

نازکی مو، دلیل سردی و تری است.

کلفتی مو، دلیل گرمی و خشکی است.

د) جعودت وصافی مو:

موی مجعد، نشانه گرمی وخشکی است.

موی صاف ولخت، نشانه سردی وتری است.

هـ) رنگ مو:

موی سیاه، دلیل گرمی و خشکی است.

سفیدی مو، سردی و تری را نشان می دهد.

5-  شکل اعضاء:

الف- موارد ذیل بیانگر گرمی مزاج است:

- قفسه سینه پهن و بزرگ.

- اندامهای درشت.

- عروق برجسته و قابل مشاهده.

- نبض عظیم و قوی.

- عضلات کلفت و بزرگ.

- عضله خیلی به مفصل چسبیده و تاندونش کوچک است.

عکس موارد فوق دلالت بر مزاج سرد می کند.

ب- موارد ذیل بیانگر خشکی مزاج و عکس آن دلیل رطوبت مزاج است:

- چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده.

- مفاصل قابل مشاهد و برجسته.

-  غضروف های حنجره و بینی و... برجسته و واضح است.